Art therapy:Η θεραπεία μέσω τέχνης

Από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας η τέχνη χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο επικοινωνίας και για θεραπευτικούς λόγους. Τα εικαστικά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη θεραπεία λίγο πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μια ομάδα καλλιτεχνών και ψυχιάτρων στις ΗΠΑ και στην Αγγλία άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για μια πιο θεραπευτική χρήση των εικαστικών (art therapy), ενώ στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται γύρω στο 1980.
Τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης της θεραπείας μέσω των εικαστικών υπήρχαν σαφείς αντιστοιχίες με τη διδασκαλία των εικαστικών. Παρ' όλα αυτά, η διαφορά ανάμεσα στο ρόλο του δασκάλου και στο ρόλο του θεραπευτή άρχισε να διαφαίνεται, καθώς στη δεκαετία του 1970 η θεωρία και η πρακτική της θεραπείας μέσω των εικαστικών αναπτύσσονταν σταδιακά προς την κατεύθυνση της ψυχοθεραπείας. Στη δημιουργική τέχνη πάντα γίνεται μια συνάντηση. Οι καλλιτέχνες συναντούν τα τοπία, τις ιδέες ή τα εσωτερικά τους οράματα που θέλουν να εξωτερικεύσουν. Όσο δημιουργούν, απορροφώνται μέσα σε αυτά και γίνονται κομμάτι του έργου τέχνης. Ταυτόχρονα όμως βγαίνουν έξω από αυτό και προσπαθούν να το δουν από διάφορες προοπτικές. Παρατηρώντας εμένα αλλά και άλλους συναδέλφους μου, όσο και αν έχεις απορροφηθεί κατά την δημιουργία του, φτάνει η στιγμή που αφήνεις κάτω τα εργαλεία σου και πηγαίνεις πίσω, μακριά από το έργο για να το μελετήσεις. Να το παρατηρήσεις από απόσταση και να επανέλθεις αργότερα για τις όποιες αλλαγές. Αυτή η δυνατότητα αλληλεπίδρασης, ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο, το να είσαι μέρος κάποιου πράγματος και ταυτόχρονα να είσαι απ' έξω, είναι η λέξη-κλειδί της επικοινωνίας. Δημιουργείται ένας χώρος που εκεί ζωντανεύει η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία.

Ο Arthur Robbins στο βιβλίο του «The Artist as Therapist» (1987), λέει ότι: "Στην θεραπεία οι ασθενείς και ο θεραπευτής προσπαθούν να βρουν μέσα τους τον καλλιτέχνη. Η θεραπευτική διαδικασία για τους ασθενείς είναι μια συνεχής πάλη για να ανακαλύψουν αληθινές εσωτερικές αναπαραστάσεις και σύμβολα και τους δίνει μορφή ώστε να αναπτύξουν πιο πλούσιες και πιο συγκεκριμένες ζωντανές πραγματικότητες. Οι θεραπευτές δίνουν διέξοδο στον καλλιτέχνη μέσα τους, με μια συνεχή διαδικασία διατήρησης ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που θα προσφέρει στους ασθενείς το χώρο, την ενέργεια και την ορμή για να αλλάξουν." Όντως πολλά άτομα δυσκολεύονται να βρουν λέξεις για τα εσωτερικά τους συναισθήματα, τους φόβους και τις εμπειρίες τους. Το έργο τέχνης γίνεται συμβολική γλώσσα για τα εσωτερικά τους συναισθήματα και τους βοηθά να οικοδομήσουν μια γέφυρα ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική πραγματικότητα. Ο Winnicott (1988) τονίζει την τεράστια σημασία του παιχνιδιού και της φαντασίας για την δημιουργία του ενδιάμεσου ή «μεταβατικού χώρου», όπου ο άνθρωπος από βρέφος αλλά και σε ολόκληρη την ζωή του ταξιδεύει από τη μη διαφοροποιημένη συγχώνευση στη διαφοροποιημένη ατομικότητα. Επίσης ο Ernst Kris αναφερόταν στη μαγική δύναμη της εικόνας, στον τρόπο που η φαντασιωσική διαδικασία παίρνει μορφή και ζωή μέσα από τις εικόνες. Τόσο η θεραπεία μέσω των εικαστικών όσο και άλλων μορφών τέχνης, βασίζονται στη δύναμη της φαντασίας, όχι της υποτιμημένης πρωτογενούς διαδικασίας, αλλά της πολύτιμης πρώτης ύλης που μας φέρνει σε επαφή με τον πλούσιο κόσμο του ασυνειδήτου. Άλλωστε αυτός είναι και ο στόχος σε κάθε μορφή θεραπείας μέσω της τέχνης.

Η αξία της εικαστικής, και όχι μόνο, ψυχοθεραπείας προσφέρει έναν «καθρέφτη» στα συναισθήματα και στις σκέψεις. Σε αντίθεση με τον προφορικό λόγο, η εικόνα είναι κάτι που μένει. Είναι λοιπόν ένα είδος «χειροπιαστής μνήμης», γιατί ο άνθρωπος μπορεί να επιστρέψει σε μια εικόνα που δημιούργησε παλιά και να τη διερευνήσει ξανά. Εκφραζόμενος κάποιος μέσα από τα δημιουργήματά του αποκτά έναν απόλυτα προσωπικό και ιδιαίτερο τρόπο για να επικοινωνήσει αυτά που γνωρίζει ή αυτά που δεν γνωρίζει και αγνοεί.