Ο Δρόμος είχε και έχει τη δική του ιστορία

Το παρακάτω άρθρο συντάχθηκε από την ομάδα εθελοντριών της ΑΡΣΙΣ, που συμμετέχουν στην δράση με τα παιδιά στο δρόμο. Το άρθρο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό "Human Trafficking", τεύχος 8

«Ο Δρόμος είχε και έχει τη δική του ιστορία»‘Δράση στο δρόμο…..για τα παιδιά που εργάζονται στο δρόμο…..’

Μια πρωτότυπη παρέμβαση από την ΑΡΣΙΣ στην Αθήνα

Επίσημα, ο όρος ‘παιδιά του δρόμου’ χρησιμοποιήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη μετά το 1979. Αν και περισσότερο πρόσφατα, το 1994, το Συμβούλιο της Ευρώπης παρείχε έναν ορισμό , ευρέως πλέον χρησιμοποιείται η τριπλή τυπολογία της Unicef (1986), όπου κάνει διάκριση ανάμεσα στα «Παιδιά σε κίνδυνο» (children at high risk) στα «Παιδιά στο δρόμο» (children οn the street) και στα «Παιδιά του δρόμου» (children of the street).

Ωστόσο, πιστεύουμε ότι οι ορισμοί ιδεολογικά στηρίζονται στη δημιουργία του αρνητικού ‘άλλου’, προσπαθώντας να σφραγίσουν την κοινωνική συνοχή, μέσα από μία συμφυρματική λογική, αντίστοιχη με την πεποίθηση για την ύπαρξη της παγκόσμιας παιδικής ταυτότητας . Ταυτόχρονα, δοκιμάζονται πολιτικές αντιμετώπισης του φαινομένου, λησμονώντας την ετερογένεια του πληθυσμού και ασκώντας του πίεση προκειμένου να επιβεβαιώσει μια φαντασιακή ταυτότητα ομοιογένειας .

Έτσι, θα συμφωνούσαμε μάλλον με έναν περισσότερο περιγραφικό προσδιορισμό για τα ‘παιδιά εκτός τόπου’ , που η δημόσια παρουσία τους είναι δηλωτική του ότι είναι τοποθετημένα σε λάθος τόπο, στο δρόμο, χωρίς την επιτήρηση και τον έλεγχο των ενηλίκων, πέρα από την ένταξή τους σε προσχεδιασμένους για την ηλικία τους θεσμούς, όπως είναι το σχολείο και η οικογένεια . Παράλληλα, η απουσία του χρονικού κριτηρίου ως προσδιοριστικού, βρίσκει τα παιδιά αυτά να βιώνουν την εμπειρία μιας «ψευδούς» παιδικής ηλικίας . Θα τολμούσαμε στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι τα παιδιά αυτά συνιστούν και ‘παιδιά εκτός χρόνου’, καθώς στον ορισμό τους ως ‘απειλούμενα’ χάνεται η αξία τους για το μέλλον.

1. Το προφίλ των παιδιών

Τα τελευταία χρόνια, τα παιδιά που εργάζονται στο δρόμο έχουν αυξηθεί σημαντικά, αντανακλώντας τόσο τις συνέπειες από την κατάρρευση των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όσο και τις συνέπειες από την διευρυνόμενη ήδη οικονομική κρίση. Τα παιδιά αυτά βρίσκονται σε κίνηση, εντοπίζονται δύσκολα και επιπλέον δεν έχουν καμιά εμπιστοσύνη στις δημόσιες αρχές. Κατά συνέπεια, δημιουργούνται εμπόδια στην συλλογή συνεχόμενων, αναλυτικών και ποσοτικών ή ποιοτικών στοιχείων.

Στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο ποσοστό φαίνεται να ανήκει στην πολιτισμική κατηγορία των Ρομά (Έλληνες Χριστιανοί, Έλληνες Μουσουλμάνοι και Αλβανικής ή Ρουμανικής καταγωγής), επίσης έχουν εντοπιστεί παιδιά μη-Ρομά από την Αλβανία και παιδιά προσφύγων από το Ιράκ, τη Σερβία, το Πακιστάν κ.α.

Στο παρόν αναφερόμαστε σε παιδιά Ρομά, ενώ σε ένα μικρότερο ποσοστό σε παιδιά Jevg από την Αλβανία . Τα κορίτσια υπεραντιπροσωπεύονται, και οι ηλικίες κυμαίνονται μεταξύ 6-12 ετών, με κάποιες περιπτώσεις μεγαλύτερων ή μικρότερων παιδιών. Ηλικιακά, ενδεχομένως, θα πρέπει να εντάξουμε και την κατηγορία των ‘μωρομάνων’, που αφορά μητέρες κάτω των 18, οι οποίες βρίσκονται στο δρόμο με τα παιδιά τους.

Η επαιτεία είναι η βασική τους ασχολία, είτε παίζοντας μουσικά όργανα είτε πουλώντας μικροαντικείμενα. Βρίσκονται στην Ελλάδα με τις οικογένειές τους -συχνά με την ευρύτερη έννοια των συγγενών- οι οποίες αναλαμβάνουν και τον ρόλο του εργοδότη. Τα περισσότερα παιδιά πηγαίνουν σχολείο και εργάζονται παράλληλα. Ωστόσο, η «σχολειοποίηση» για τα κοινωνικά αποκλεισμένα παιδιά αργεί, ενώ συχνά δεν έρχεται ποτέ. Οι γονείς τις περισσότερες φορές είναι αρνητικοί από άγνοια ή και από φόβο. Η προσχολική αγωγή είναι ανύπαρκτη και η φοίτηση για τα παιδιά που είναι εγγεγραμμένα είναι από ελλιπής, έως και ανύπαρκτη. Δεν πραγματοποιούνται ολοκληρωμένες αναζητήσεις μαθητών/τριών όταν εκείνοι/ες απουσιάζουν για μέρες ή και για μήνες. Ακόμη όμως κι όταν τα παιδιά βρίσκονται στο σχολείο, η ένταξή τους εμποδίζεται από την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία ενός μονοπολιτισμικού εκπαιδευτικού συστήματος.

2. Για «σχολεία χωρίς τοίχους»

Οι δρόμοι της πόλης, υπό το πρίσμα μιας ‘απελευθερωτικής – κριτικής’ εκπαίδευσης , όπως αυτή θεμελιώθηκε από τον Πάολο Φρέιρε , μετατρέπονται σε μέρος εκπαίδευσης και όχι μόνο κάπου, όπου μπορεί κανείς να συναντήσει παιδιά πριν να τα ‘δελεάσει’ για να μπούνε μέσα στους θεσμούς.

Η διαδικασία ενσωμάτωσης για το παιδί του δρόμου, θα πρέπει να εκπληρωθεί με ένα συμμετοχικό τρόπο, με μηνύματα τα οποία σχετίζονται με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του ίδιου του παιδιού. Βασική προϋπόθεση είναι ένα περιβάλλον στο οποίο να έχει εδραιωθεί ένας εκπαιδευτικός διάλογος αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των παιδιών και των ενηλίκων. Οι εκπαιδευόμενοι να μπορούν να ανακαλύψουν πίστη στους εαυτούς τους και στις δυνατότητές τους και ο εκπαιδευτής στο δρόμο να είναι εκείνος που εργάζεται για τα παιδιά και δρα ως φίλος, ως συμβουλάτορας και ως εμπιστευτικός προτείνοντας μια ασφαλή και ευτυχισμένη ζωή σε αυτόν τον κόσμο .

Σε κάθε περίπτωση, η παρέμβαση στις οικογένειες και τα Κέντρα Ημέρας, που αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως υποκείμενα και όχι ως αντικείμενα, σέβονται το χρόνο τους και κάνουν χρήση του δικού τους χώρου, δηλαδή συγκεκριμένων σημείων του δρόμου, μπορεί να είναι θετικές εναλλακτικές προτάσεις.

Στο πλαίσιο αυτής της φιλοσοφίας αναπτύχθηκε η Δράση στο Δρόμο που περιγράφουμε παρακάτω.

3. Οι στόχοι της Δράσης

Προκειμένου για την αντιμετώπιση του trafficking παιδιών από την Αλβανία στην Ελλάδα, υλοποιήθηκε από την Άρσις Αθήνας και Θεσσαλονόκης, το πρόγραμμα TACT (Transnational Actions Against Child Trafficking) με άμεσο συνεργάτη την οργάνωση «Terre des Hommes» (Αποστολή Αλβανίας). Είχε διάρκεια 3 έτη ( 2006-2009) και με βασική μέθοδο το street-work, έμπειροι κοινωνικοί επιστήμονες πραγματοποιούσαν μια σειρά δράσεων με στόχο:

• τον εντοπισμό παιδιών- θυμάτων,

• την προσέγγιση τους και

• την παροχή προστασίας σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές, τις δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις.

Τον τελευταίο χρόνο εξαιτίας της λήξης του προγράμματος και της έλλειψης πόρων δραστηριοποιούνται στην Άρσις Αθήνας δύο ομάδες κυρίως από εθελοντές, για την υποστήριξη παιδιών, τα οποία εργάζονται ή εργαζόντουσαν στον δρόμο. Η μία ομάδα αφορά τα μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας και η άλλη τη δράση στο δρόμο.

3.1. Η Δράση στο Δρόμο

Η «Δράση στο Δρόμο» ξεκίνησε ως ένα βοηθητικό εργαλείο για την προσέγγιση και την επαφή με τα παιδιά που εργάζονται στο δρόμο. Στόχος είναι η δημιουργία επικοινωνίας και η εδραίωση μιας σχέσης εμπιστοσύνης, με σκοπό συχνά να εκμαιευθούν πληροφορίες που αφορούν την ασφάλεια και την προστασία των παιδιών.

Στην αρχική της φάση πραγματοποιούταν δύο φορές την εβδομάδα από ομάδα εθελοντών σε συνεργασία με τους επαγγελματίες street workers. Αυτή τη στιγμή, εξαιτίας της αποκλειστικής στήριξης σε εθελοντές, πραγματοποιείται μία φορά την εβδομάδα για δύο ώρες.

Στην πλατεία Μοναστηρακίου, στο κέντρο της Αθήνας, κάθε Τετάρτη μεσημέρι δημιουργείται ο χώρος και ο χρόνος για ένα δημιουργικό διάλειμμα των παιδιών. Γίνεται χρήση της ζωγραφικής, του παιχνιδιού, του κολλάζ και οποιουδήποτε άλλου τρόπου άμεσης έκφρασης. Παράλληλα, συζητάμε, λέμε τα νέα μας και τις ανησυχίες μας και προσπαθούμε να μάθουμε αν όλα πάνε καλά…

4. Αποτίμηση της δράσης

Στη διάρκεια των 4 αυτών χρόνων που πραγματοποιείται η δράση έχουμε έρθει σε επαφή με πολλά παιδιά που εργάζονται ή εργαζόντουσαν στο δρόμο.

Αξιολογώντας τώρα τα αποτελέσματα αυτής της παρέμβασης, αναμφίβολα το πρώτο στοιχείο θα ήταν η σταθερότητα στη συμμετοχή των παιδιών μέσω της άρρητης δέσμευσής τους όσον αφορά το χώρο και το χρόνο διεξαγωγής της δράσης. Στην πραγματικότητα, η υπευθυνότητα των παιδιών αναδεικνύει την ανάγκη τους για δημιουργικότητα, παιχνίδι και ξεκούραση, ανατρέποντας ένα στερεότυπο που τα θέλει αδιάφορα ή και άβουλα. Οι λόγοι μη πραγμάτωσης των αναγκών δεν αφορούν τα παιδιά, τουλάχιστον όχι απόλυτα, στο βαθμό που σταδιακά οι μαθημένες συμπεριφορές και ο τρόπος ζωής μετατρέπονται σε ανάγκη.

Επιπλέον, η σταθερή παρουσία μας στο χώρο έχει δημιουργήσει μια αίσθηση οικειότητας, η οποία αντανακλάται τόσο στη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης σε κρίσιμα ζητήματα που πιθανόν αντιμετωπίζουν τα παιδιά, όσο και στην εμπιστοσύνη που μας δείχνουν πλέον και τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας.

Τέλος, έχει επιτευχθεί η εδραίωση μιας σχέσης με τα σχολεία των παιδιών. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί ξέρουν ότι έχουν κάπου να απευθυνθούν, αλλά και τα παιδιά νιώθουν ότι κάποιος έστω και λίγο «δικός τους» ασχολείται με αυτό το τόσο ξένο…έως και εχθρικό περιβάλλον, που όμως, κάποιες φορές μοιάζει να ομορφαίνει…

Ομάδα εθελοντών ΑΡΣΙΣ

«Δράση στο δρόμο»

(Μινατσή Έυη, , Παπαδοπούλου Μαργαρίτα, Παπασημάκη Κατερίνα, Χατζή Αλεξία, Ψάρρη Κατερίνα)

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία

Μακρυνιώτη, Δ. (2003). «Ζητήματα διαχείρισης της παιδικής ηλικίας: ασάφειες και αντινομίες» στο Δ. Μακρυνιώτη (επιμ.), Κόσμοι της Παιδικής Ηλικίας: Αθήνα: εκδ. νήσος, 23-47

Φρέϊρε, Π. (1974): Η αγωγή του καταπιεζόμενου (μτφρ. Γ. Κρητικός, Εισαγωγή –Επιμέλεια Θ. Γέρου). Αθήνα: ΡΑΠΠΑ

Aloushi, A & Lluka, E.M. & Tafilaj, S. (2007). Το πρόγραμμα TACT (Transnational Action Against Child Trafficking) είναι μια διακρατική δράση μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας ενάντια στην εμπορία και εκμετάλλευση παιδιών. (Human Trafficking, μια περιοδική έκδοση της ΑΡΣΙΣ – Κοινωνικής Οργάνωσης Υποστήριξης Νέων).

James, A. (2003): Αφηγήσεις για το παιδί: χρονικές διαδικασίες στην παιδική ηλικία, στο Δ. Μακρυνιώτη (Επμ.). Κόσμοι της Παιδικής Ηλικίας σσ.187-200: (Αθήνα, εκδ. νήσος)

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

Altanis, P., & Goddard, J., (2004). Street Children in Contemporary Greece, Children & Society, 18, pp.299-311.

Connoly, M. and Ennew, J. (1996). Children out of place-Introduction, Childhood-Children out of place: Special Issue on Working and Street children, 3, pp.131-145

Council of Europe (1994). Street children: Co- ordinated research programme in the social field (1992-93)- Study group on street children: (Council of Europe Press)

Ennew, J. (2003). Difficult Circumstances: Some Reflections on “Street Children” in Africa, Children, Youth and Environments, 13, No.1

Ennew, J. και Swart-Kruger, J. (2003). Introduction: Homes, Places and Spaces in the Construction of Street Children and Street Youth, Children, Youth and Environments, 13, No.1

Glauser, B. (1990): ‘Street children: Deconstructing a Construct’ In H. James, and A. Prout, (ed), Constructing and Reconstructing Childhood: Contemporary Issues in the Sociological Study of Childhood. Brighton: The Falmer Press, 139-42

Lopez, O. (1995). The Street Educator: An Innovative Approach to Learning στο Ennew, J. (Ed.), Learning or Labouring? A compilation of key texts on child work and basic education. Florence, Innocenti, UNICEF, International Child Development Centre, 130.

Ward, C. (1995). ‘The Street as the Context of Learning’. In J. Ennew (ed.), Learning or Labouring? A compilation of key texts on child work and basic education. Florence, Innocenti, UNICEF, International Child Development Centre)